مرد مسافر و جواهر فروش

داستانی از داستان‌های کلیله و دمنه

... در روزگاران گذشته در یکی از شهرها چند نفر شکارچی به شکار کردن حیوانات جنگلی و صحرائی مشغول بودند و بدین طریق روزگار خود را می‌گذراندند. آنها بعضی از حیوانات را به خاطر گوشتشان صید می کردند و بعضی از حیوانات دیگر را نیز به خاطر پوست آنها شکار می کردند.
صیّادان برای بدست آوردن شکار، گاهی در مسیر حیوانات دام می نهادند و خودشان نیز در کمین می ماندند تا صید به دام آنها بیفتد و گاهی هم در محل عبور و مرور حیوانات چاهی می کندند و روی چاه را با چوب های نازک و بوته های خشک گیاهان می‌پوشاندند تا حیوانات در هنگام عبور از آنجا به چاه بیفتند.
شکارچیان روزی در محل رفت و آمد حیوانات صحرائی چاهی کندند و روی چاه را با چوب های نازک و بوته های خشک پوشاندند و به خانه های خود بازگشتند و چند روزی برای سرکشی به چاهی که کنده بودند نرفتند.
در طول این مدت ماری در حال عبور از آنجا به چاه افتاد و بعد از آن بوزینه‌ای نیز وقتی که از آنجا می رفت به چاه افتاد و مدت زیادی از افتادن آنها به چاه نگذشته بود که مرد جواهر فروشی که برای یافتن سنگهای قیمتی گذرش به آن جا افتاده بود، بدون اینکه متوجه شود پایش را به روی بوته‌ی روی چاه گذاشت و یک مرتبه با سر به چاه فرو رفت.
مار و بوزینه و مرد در چاه بودند که ناگهان ببری نیز در حالی که از آنجا می‌گذشت و در فکر یافتن طعمه‌ای برای خود بود پایش را روی بوته های سر چاه گذاشت و به چاه افتاد.
آنها چند روزی را که با هم در چاه بودند به یکدیگر اذیت و آزاری نمی رساندند و با یکدیگر بسیار مانوس شدند و در ضمن گاهی با هم به گفت و گو می پرداختند و از این بدبختی و گرفتاری خود با هم سخن می گفتند و صدای آنها به بیرون از چاه هم می رسید. اتفاقا مرد مسافری که کوله بار خود را با طنابی بسته و به پشت خود گرفته بود از آنجا می گذشت صدای انها را از درون چاه شنید و صدای مردی را نیز شنید و دانست که مردی هم در داخل چاه است.
مرد مسافر خود را به سر چاه رساند و به این فکر افتاد که همه آنها مخصوصاً ان مرد را از چاه بیرون بیاورد. پس رهگذر طناب خود را از کوله بارش باز کرد و یک سر طناب را محکم در دست گرفت و سر دیگر آن را از چاه آویزان کرد که آنها آن طناب را گرفته و بیرون بیایند.
چون رهگذر برای بار اول طناب را بالا کشید بوزینه که خود را به آن چسبانده بود، بیرون آمد. مرد مسافر بار دیگر سر طناب را به چاه انداخت که مرد را بالا بکشد، پس مار به طناب پیچیده و با کشیده شدن طناب مار هم از چاه بیرون آمد. سپس در بار دیگر که مرد مسافر سر طناب را به چاه انداخت، ببر نیز طناب را گرفته بالا آمد. در ادامه آنها چون این مهربانی را از مرد مسافر دیدند از او قدردانی کردند، اما مرد مسافر وقتی که خواست برای بیرون آوردن آن مرد از چاه سر طناب را به داخل چاه بیندازد، مار و ببر و بوزینه به او گفتند: آن مرد را از چاه بیرون نیاور، چون او آدم نادرست و نابابی است، او مردی ناسپاس و حق نشناس و پیمان شکن است که بهتر است او در چاه بماند تا مردم از شرّ او در امان بمانند.
بعد از آن بوزینه روی به مرد مسافر کرد و گفت: محل و مسکن من در نزدیکی شهر است، اگر روزی به آن طرفها آمدی به من هم سری بزن تا خدمتی که از من برمی آید در حق تو، به جای آورم. بعد ببر رویش را به مرد مسافر کرد و گفت: خانه من هم در جنگل است اگر زمانی گذرت به جنگل بیفتد به من هم سری بزن تا من هم این محبت تو را جبران کنم.
آنها از مرد مسافر خداحافظی کردند و به محل زندگی خود رفتند.
بعد از رفتن آنها، مرد مسافر خواست که جواهر فروش را از چاه بیرون بیاورد، اما سخنان را که آنها در مورد مرد جواهر فروش گفته بودند بیاد آورد که گفته بودند او را از چاه بیرون نیاور، چون او آدم خوبی نیست. اما مرد مسافر به گفته های آنها اعتنائی نکرد و تصمیم گرفت مرد را از چاه بیرون بکشد و سر طناب را به چاه انداخت، مرد با دو دست طناب را گرفته و بالا آمد و از نجات دهنده خود تشکر و سپاسگزاری نمود به او گفت: من در شهر خانه و کاشانه دارم، اگر روزی بخواهی به شهر بیایی سری به من بزن تا هر خدمتی که از دستم برمی آید در حق تو به جای آورم. روزی مرد مسافر از جنگل می گذشت که به پیش ببر رسید، ببر او را شناخت و به او احترام فراوانی نمود و او را به سوی خانه خود برد و خود به درون رفت و مقداری جواهر و طلا و نقره آورد و به مرد مسافر داد و گفت: این جواهرات مال دختر حاکم بود که چند روز پیش با ندیمه اش به جنگل آمده بود. من او را کشتم و جواهراتش را در خانه ام نگاه داشته بودم که حال آنها را به تو می‌بخشم. مرد مسافر از او بسیار قدردانی کرد و به دنبال کارش رفت. بعد از آن به کوهستان رسید و به سراغ بوزینه رفت و از او دیدار کرد. بوزینه از دیدن او بسیار شاد شد و به او خوش آمد گفت و او را به میوه های کوهستان مهمان کرد و از او حق شناسی نمود. مرد مسافر از او هم خداحافظی کرد و روی به شهر آورد و به سراغ خانه جواهر فروش رفت و پرسان پرسان خانه او را پیدا کرد در خانه را زد و جواهرفروش در را باز کرد و مرد مسافر را دید و به ظاهر شاد و خوشحال گردید و او را خیر مقدم و خوش آمد گفت و از او احوالپرسی نمود. آنها مشغول صحبت کردن بودند و از گذشته و آینده سخن می گفتند. در میان این خوش آمدگوئی و صحبت ها، مرد مسافر سخن از جواهراتی به میان آورد که ببر به او داده بود و گفته بود این جواهرات متعلق به دختر حاکم بود و مرد مسافر جواهرات را به او نشان داد و همه گفته های ببر را هم به مرد جواهر فروش نقل کرد و او هم طلاها و جواهرات دختر حاکم را شناخت، چون خودش آنها را به دختر حاکم فروخته بود و چون مرد جواهر فروش با حاکم رفت و آمدی داشت و اعضای خانواده حاکم را بسیار خوب می‌شناخت و کشته شدن دختر حاکم را نیز شنیده بود تصمیم گرفت که این مرد مهمان را به قتل دختر حاکم متهم کند چرا که حاکم قاتل دخترش را نمی شناخت و در پی یافتن قاتل دخترش بود که او را به سزای عملش برساند. پس مهمان ازمرد جواهرفروش خداحافظی کرد و به سیاحت در شهر پرداخت.
اما مرد جواهرفروش پس از رفتن مهمان، خود را به حاکم رسانده و جریان شناختن طلاهای دختر حاکم را به او خبر داد و نام و نشان مرد مسافر را نیز به حاکم گفت.
حاکم دستور داده عده ای برای پیدا کردن مرد مسافر در شهر پراکنده شدند و در حالی که مرد مسافر داشت از شهر خارج می شد او را شناختند و گرفتند و به زندان حاکم بردند و چون طلاها و جواهرات دختر حاکم را در جیب او یافتند، این گونه گمان کردند که دختر حاکم را او کشته و طلاهایش را هم برداشته است و بدون اینکه از خود او تحقیقاتی به عمل آورند او را در کوچه و بازار شهر گرداندند و در کوچه و بازار جار زدند که این مرد قاتل دختر حاکم است و فردا او را اعدام خواهند کرد و از مردم شهر خواستند که فردا در میدان بزرگ شهر جمع شوند تا محاکمه و اعدام این مرد را از نزدیک تماشا کنند.
اتفاقاً همان روز آن مار گذرش به شهر افتاده بود که از جریان مرد مسافر با خبر شد و او را در دست عده ای گرفتار دید و به دنبال آنها به راه افتاد تا ببیند که او را به کجا می برند. مار در پی آنها رفت تا اینکه او را به زندان حاکم بردند و مار دانست که او در کجاست و بعد مخفیانه خود را به خانه حاکم رساند و فرزندی از فرزندان او را نیش زد و از خانه بیرون رفت.
در نزدیکی محلی که مار زندگی می کرد گیاهی روییده بود که برگهایش برای برطرف کردن اثرات سم مار بسیار مفید بود. مار یک برگ از آن گیاه را کند و در دهان گرفته به داخل شهر آمد و یکسره به سوی زندان حاکم روی آورد و از سوراخی خود را به درون زندان کشید و به پیش مرد مسافر آمد و آن برگ را به مرد مسافر داد و گفت: امروز من یکی از فرزندان حاکم را نیش زدم و این برگ گیاه زهر نیش مرا از بین می برد. الان در میان مردم شهر شایع شده که فرزند حاکم را مار گزیده است و در حال مرگ است. تو به وسیله یکی از افراد حاکم به او پیغام بفرست و بگو که من می توانم فرزند حاکم را معالجه کنم و از مرگ نجات دهم. پس با این طریق خود را به پیش حاکم برسان و شیره و این برگ گیاه را به جای نیش چند بار بکش تا فرزند حاکم معالجه شود. پس تو آن موقع سرگذشت خود را به طور کامل و روشن برای حاکم بگو که به خواست خداوند راستی گفتار تو برای حاکم معلوم شود و بی گناهی تو ثابت می گردد و حاکم تو را آزاد می‌کند.
پس مار از آنجا بیرون آمد و مرد مسافر بنا به گفته مار عمل کرد و به حاکم پیغام فرستاد که من به خواست خداوند می توانم فرزند تو را معالجه کنم. پس حاکم فوری او را به خانه خود دعوت کرد. مرد مسافر در آن حال شیره برگ را چندین دفعه به جای نیش مار کشید و فرزند حاکم معالجه شد و شفا یافت.
حاکم به او گفت: ای مرد هر چه بخواهی به تو می‌بخشم. مرد گفت: قربان، من سلامتی شما را می خواهم و بعد سرگذشت خود را از اول تا آخر به حاکم گفت و برحاکم معلوم شد که همه گفته های این مرد راست و صادقانه است، پس حاکم دستور داد مرد جواهر فروش را آوردند و خیانت او بر حاکم معلوم شد و او را تنبیه و مجازات کردند و به مرد مسافر انعام زیادی دادند و او را با احترام آزاد کردند. پس مرد مسافر بخاطر دلسوزی و قلب مهربانی که داشت و همچنین بخاطر صداقتی که در ذات او بود به رفاه و آسایش رسید و جواهرفروش ناسپاس و خیانت کار نیز نتیجه بد کردار خود را دید.
منبع مقاله :
مهرداد، آهو؛ (1389)، 62 داستان از (کلیله و دمنه- سیاستنامه- مرزبان نامه- مثنوی معنوی- تحفةالمجالس- سندبادنامه- قابوسنامه- جوامع الحکایات- منطق الطیر)، تهران: انتشارات سما، چاپ سوم